Di fira édle sannhédene

DI FÍRA ÉDLE SANNHÉDENE

Innsikten som léda Buddha heilt fram te enden på all stress, hígen og craving, va å sé alt det me oppléve i fíra kategorier: Dukkha (lídelse/ánspenthéd/útefredshéd og stress) – Årságen te dukkha (3 former for craving) – Opphøret av dukkha (Nibbána) – og Veien som lede te det endeligga opphøret av dukkha (Den Åttedelte Veien). Disse fíra kategoríene innebére éin plikt kvér – plikt i den forstand at hvis mé genuínt søge enden på stress og útefredshéd, så går den einaste veien derté gjønå: 1) foll forståelse av stress... 2) eliminéringå av årsagen... 3) derméd realiséringå av stressets endeligga opphør... gjønå 4) íverkseddingå, mestringå og perfeksjonéringå av Den åttedelte veien.

Når Buddha konne bekrefta for seg sjøl at han hadde mestra údføringå av alle disse 4 pliktene, konne han derméd óg gi heilt slepp på Den Åttedelte veien – som då hadde blitt gått te endes og dermed oppgáven údført. Han konne då oppléva den ultimáte lykken som fulgte – den komplette forståelsen av teværelsen, me et endeligt fravær av stress og lídelse. Det va detta som konstituérte Buddhas folle oppvågning, hans Nibbána.

Når Buddha itte fårespørsel tóg te me å instruéra andre som søkte det sáma ultimáta målet, omtálte han alle disse fíra kategoríane som «Di fira édle sannhédene». Édle - i den forstand at di forgylle sinnet, og édle i dét at di léde heilt fram te det ypparste målet som han sjøl hadde nådd gjønå sin iherdigge søgen. Disse fíra sannhédene har ein absolutt problemlaúsanne vinkling på heila lídelsesfenoménet, og kan sámenlignas med koss ein kompenténte lége behandle ein oppstådde sygdomstéstand:

1) symptómene identifiséres, 2) di bágenforliggande årsagene leides fram, 3) det bekreftes at téstannen kan kúrérast dersom årságene eliminéres, og 4) behandlingsplánen som vil konna ta knekken på årsagene fåreskrives, forudsatt at plánen følges flittigt og nøysommeligt.

Siden disse fíra sannhédene forrme rammeverket for Buddhas lére – ska gå di ennå litt merr inn i dybden:

1 - Den fysste édle sannhéden: Stress, vondt og misnøye

I stór kontrast te koss Buddhas lére ofte kan misforstås, så va ikkje hóvedpoénge hans at menneskelivet kun é stress og lídelse. Men, han trakk tidt og ofte fram di mange síene av livet som úfornekteligt innebére útilfredshed, úbehag og stress – ofte oppsummért i «assosiéring med dét me ikkje líge, ádskillelse fra dét og dí me é glá i, alderdom, sygdom og død». Buddha pressisérte at den erfárte lídelsen i alle tilfeller oppstår som følge av ei klammring te 5 kontinuérligge aktivitéter som han sjøl omtálte som «khandhaer». Ordet khandha kan ha flerne betydninger når det øvesettes fra Pali, men blei brúkt på Buddhas tíd om enten ein tréstamme eller ein «hau-me-någe». Vanligvís øvesettes imidlertid khandha me ordet «aggregát», for å beskriva koss aktivitétene ofte virke téféldigge og úorganiserte – sjøl om me ihérrdigt prøve tvinga di inn i ein orden, dóg di te syvande og sist strítte imód dét å komma onna vår fólle kontroll.

Kvér av disse 5 aktivitétene é óg assosiért med dét å ernæra seg på någe – enten det é snakk om fysisk, eller merr følelsesmessigt. Detta é i takt me Buddhas innsikt om at næring i sin aller dybaste natur é stressande for alle involvérte párter i prosessen. Så, sjøl om det oftes ansés som et «behág» vil behóvet for å kontinuerligt næra seg på någe alltid innebéra ein visse form for úro eller subtílt úbehág.

Disse 5 khandha-aktivitetene som Buddha omtálte vá:

Vårt begréb om form (rúpa): både som den kroppen me nå besitte og som i tillegg kréve ein viss innsats av oss for å holdas gåande – og, som me på sáme tíd óg brúge te å få tág i den fysiske máden som an kréve. Form e óg di ytre objektene som me nytte oss av i den konkréte teførselen av næring, og Buddha ansåg derfor kroppen som både ein form og som ein aktivitét – nettopp i dét an stádigt gjønågår fortæringsprosesser, og é i ein ústoppeligge forándring heilt fram te det aller sista molekylet går tebáge i kretsløbet på jórå. Når fóringå imidlertid fåregår merr innbildt – som for eksempel i form av tanker: innebére «form» den formen me gir oss sjøl i den jítta innbildningå, eller di innbildte formene me finne midlertídigge téfredshéd i.
Følelser (védana): finnst for eksempel som den úbehággeligge sultfølelsen og stádigge trangen te å jevnligt oppsøga mád. Deritte - den midlertídigge béhágeligge følelsen av téfredsstillelse som komme når me har fonne någe me vil spísa – og te slutt, det beháget som oppleves når me spíse dét me har fått tág i. Disse følelsane é alle aktiviteter i dét me fyst verkeligt oppléve di når me kjenne ítte.
Persepsjón/betráktning/ánskúelse/ántágelse (sánnja): som é evnen te å ídentifiséra den typen sult så me oppléve, samt identifiséringå av det som vil konna téfredstilla - og dermed fjerna sulten som har oppstått. Persepsjónene våre spéle óg ein viktigge rolle i ídentifiseringå av ka som faktisk é, og som ikkje é mád.
Fabrikkéring/skábing/komponéring (sankára): som intensjonélle forsøg på å forma opplévelsane våre og måden me må tenka på, samt evaluéra strategíene våre for å få tág i den máden me jakte – og dermed téberéda måltídet mé finne forúdsatt at det ikkje é klart te å spísas i den formen det finnes i.
Bevissthéd (vinnjána): é å finna som den årvågne bevissthéden som me rette inn øvenfor alle disse aktivitétene.

Disse 5 aktivitétene é ikkje nødvendigvis stressande i seg sjøl – men, dét å klamra seg té di føre te ein úfornekteligge útefredshed og úro. Pálibegrébet for klamring é «ópádána», og betyr dét å ta te seg næring...som for eksempel når ein plante absorbére næringå fra jórå, eller ein flamme slúge brennbáre materiále. Detta vil sei at all lídelse springe úd fra et dobbelt lág av næring – både vé at me nære oss på di aktivitétene me velge íverksédda for å slókka våre fysiske og emosjonelle sulttéstander.

Der finns hóvedságeligt 4 måder som me klamre oss te disse 5 aggregátene på:

Den fyste é gjønå sensualitét, som vil sei fasinasjónen øvenfor tanker om koss me kan oppnå, og deritte nyda forskjellige sanseopplévelser som me ser for oss. I konteksten mád og næring, gjelde detta for eksempel óg fasinasjónen øvenfor selve planleggingå av ká og koss me ska få i oss det aktuella måltidet – énten det nå e snakk om fysiske mád, eller det hávet av andrde muligheder kor primærnydelsen involvére sanseapparátet. Det som é jysla vésentligt å bída seg merke i hér - é det faktum at me faktisk klamre oss merr te fantasíene og planleggingå i seg sjøl, enn ka me gjør di égentligge opplévelsene som dermed fulle.
Den ándre måden me klamre oss te di 5 aggregátene på é gjønå váner og fastlåste práksiser - kor ein insistére på at ting må gjørs på ein héilt bestémmde måde, úavhengigt av om denna faktisk har víst seg å vér gunstigge for å nå det målet me hár sadd oss. I konteksten te næring gjelde detta óg koss me insistére på å leida fram både fysiske og emosjonélle mád på bestemmte måder – eller i ekstréme tefeller te fastlåste rituelle mønster kor tesyneladande «alt» ávhenge av at me údføre bestémte rituál på den heilt korrékte måden.
Den trédje é gjønå bestemmte anskúelser – som når me insistére på at enkelte synspunkter e ábsolutte og di éinaste rektigge, úavhengigt av di négatíve konsekvénsene som måtte følla av å fastholda ve di. Detta kan óg bety syn kor ein trór at dét å i seg sjøl níholda té ein bestemt anskuelse gjør ein «réinare» eller bédre enn andre – og i konteksten te næring: te di synsponktene me hár om ká som enten kan- eller ikkje kan spísast. Detta kan óg seddas i sámenheng te di forskjelligge mådene som me nære oss på úlíge pólítiske-, religøse- eller filosófiske standponkt.
Den siste måden me klamre oss te aggregátene på é gjønå doktríner om et «sjøl», som vil sei øvebevísninger om kem me faktisk é og ka slags persón me blér gjønå å næra oss på bestemte fysiske- eller emosjonélle måder. Detta kan óg strekka seg heilt úd i idéer om kórvidt me enten hár eller ikkje hár et eksistérande sjøl, og ka detta «sjølet» i så tilfelle é fårr någe. Detta témae va forøvrigt et av di héidaste på dagsorden i dåvérande India, men som Buddha bevisst satt te síes fordi det ikkje va essensiellt å definéra for å konna nå fram te folstendigge fríhed fra lídelse – men léde ein dybare inn i forvirring og spekuléringer.

Fordi alle disse formene for klammring nødvendigvís médføre ánspenthéd og lídelse, údgjør di te sámen det hóvedproblémet Buddhas lære hár te hensikt å løysa opp i.

2 - Den Ándre Édle Sannhéden: Årságen te alt opplevd stress og lídelse

Alt me klamre oss té é et resultát av 3 former for craving, og som i seg sjøl léde te flerne téblívelser i líden- og stóre skála. Akkoratt som Pálibegrébe for klammring relatéres te mád og næring, betyr óg ordet for craving – «tanhá», tørste... Me oppsøge næring fordé me te stádighéd é sultne og tysste itte någe. Så for å konna sedda ein éndeligge stoppar for denna hígnen, må me fysst sedda stopparen for den problemátiske mentále sulten og tørsten som rår. Di 3 formane for tørste som me har å finna é:

Tørste for sanseopplévelser/sensualitét,
Tørste for téblívelse,
Tørste for ikkje-téblívelse.

Tørste for ikkje-téblívelse kan gjerna framstå som den mest kontraintúitíve av di trí, fordi det kanskje kan virka lógisk at å híga itte opphøret av flerne téblívelser jo é ein góe motivasjón for å på sikt konna sedda stopparen for all lídelse. Men, når me generére et faktisk begjér om å eliminéra bestemte former for téblívelser – enten det e i storskála, som for eksempel å villa gjør slutt på et forhold eller, merr ekstrémt å villa begå sjølmord...eller det é i mindre skála – som å ønska eliminéra innbildningáne sine rondt ett bestemt begjær, så tár lígavel sinnet på seg nok ein identitét i den eine og sáme prosessen men nå i rollen som «údslettaren av problémet» som dermed óg blér dets nye téblívelse. Dette betyr at veien fram te det endeligga målet nødvendigvís må vér stratégiske på 2 nivå for å konna ha foll gjønåslagskraft:

1: Det fysta é at ein må ángríba téfellene av téblívelse indírekte – som vil séi at i plassen for å fokuséra dírekte på problémet av stress og lídelse, så må me fokuséra inn på kultivéringå av ávsmág øvenfor di bágenforliggáne årságene av craving og klamring te di fem aggregátene.

2: Den andre é a ein må fokuséra motivasjónen ikkje på å údsletta téblivelsene i seg sjøl, men på å jé slepp på di úgunstigge kvalitétene som finns i sinnet, og heller údvikla dyktigge kvalitéter i plassen for di – någe som ittekvért ístandgjør téblívelses-prosessene å údmatta seg sjøl.

Fordi disse 3 formene for craving eller lengting forårságe den klammringå som både konstituére stress, og som viare léde te flerne téblívelser – é disse 3 óg dét hóvedmålet som vil måtta aktivt angríbas. Buddha ga derfor ein svért detaljérte beskrívelse øve alle di elementene som di 3 cravingane føre te klamring på – samt, øve di stégå som léde opp te cravingen i fyssteomgang. Den kompletta listå omtáles som paticca samuppáda på Páli og kan øveseddas me «den gjensidigt ávhengigge téblivelsen», eller «den gjensidigt ávhengigge oppståelsen».

Den gjensidigt ávhengigge oppståelsen har totált 12 stég, med craving og hígen som nr. 8 i rekkå. Stégå som léde víare fra di 3 formane for craving (for sanseopplévelser, teblívelser og ikkje-teblívelser) te det úønska men stádigga resultátet av stress og lídelse som me oppléve é:

9) Upadána – Fíra formar for klamring og fasthålling te khandaene – (gjønå váner, syn, sjøldoktriner og sensualitét) – som ígjen påvirke..

10) Bháva – Di 3 nivåene av téblívelse (sensualitétsteblívelse, formteblívelse og formlause teblívelser) – som víare bídrár med forhållå for..

11) Játi – som e fødsel av ein nye ídentitét innenfor den aktuelle téblívelsen – og som før eller síden léde víare te..

12) Jára, Maranang, Soka... – Dvs. alderdom, sygdom og død, med alle di formene for sorg, smerte og lídelse som fulle mé på lásset.

Hvis me følle den problemátiske cravingå for sanseopplévelser, teblívelser og ikkje-teblívelser (nr.8) tebáge te den opprinneligge årságen – så vil stégå i módsatt rekkefølle se sånn úd:

7) Védana – Følelser av behág, úbehág, eller hverken behág eller úbehág. Disse følelsáne berór på..

6) Phassa – Kontakt – gjønå..

5) Saláyatana – Di 6 sansáne (øúene, øyrene, násen, tóngå, kroppen/húden og sinnet/intelléktet)...og disse 6 sansene é i sin tur påvirka av..

4) Náma-Rúpa – Den indre følelsen av kroppen, samt di mentále begívenhédane av oppmerksomhéd, intensjón, følelse og persepsjón/anskúelse – som igjen é påvirka av..

3) Vinnjána – Sansebevissthéden som oppstår vé di 6 sánsane, og som sjøl é igángsatt av..

2) Bháva – di 3 typene fabrikkéringer, dvs. kroppsligge (inn- og údpusten), verbále (sinnets indre dialåg av tanker, evaluéringer og justéringer), og den tredje – den mentále skábningå av forskjelligge følelser og anskúelser. Disse fabrikkéringane har igjen opprinnelsen sin i..

1) Avijjá – Úvídenhéd og údyktighéd, som vil sei dét å unngå se alle våre opplévelser i lys av Di fira édle sannhédene og díras 4 plikter: som é å forstå stresset, gje slepp på årsagen, og dermed innsé stressets endeligga opphør, gjønå údviklingå og perfeksjonéringå av Den Åttedelte Veien.

Det kan gjerna virka rárt å oppdága at «skábing og fabrikkéring» (i steg nr.2) fåregår alleréde før sansebevissthéden trér inn (stég 3), men – me må huska at Buddha beskreiv denne komplékse prosessen som an faktisk árte seg úd fra det opphøya perspektívet fra ein som har transcendért den alminnelíge sansebevissthéden, og som deritte har returnért te an follstendigt oppvågna. Buddha vá dermed i stand te å sé koss disse fabrikkéringáne påvirke vår folle bevissthéd om både kroppen og sinnet.

Sjøl for majoritéten av oss som fortsatt hár tegóde arbeid i údviklingå av et follstendigt oppvågna sinn, é det nyttigt å reflektera øve koss sansebevissthéden vår berøres av disse téblívingsaktivitétene alleréde før an engasjére seg med kropp og sinn og díras mentále aktivitéter og sanseinput. På denna måden kan me blé ennå merr årvågne øvenfor koss me faktisk praime bevissthéden vår for å enten gå i retning av merr lídelse, eller te å snu og gå vekk fra både stress og úvídenhéd.

Ein av årságene te at Buddha onnerviste så detaljért i årvågenhed om pusten, va at denne teknikken fokusére oppmerksomhéden vår direkte inn på stég nr. 2 (bhava), kor fabrikkéringer og skábelser skjér på både kroppsligt, verbált og mentált plán. Gjønå brúgen av mentále kategoriséringer og merkelapper (persepsjóner) for å retta tankane inn på pusten i seg sjøl, samtidigt som an både evaluéres og justéres for å skába gunstigge følelser av et indre velbehág – vil årvågenhéd om pusten ittekvért óg konna frambringa ein kláre forståelse av alle disse 3 formane for fabrikkéringer. På denna måden snús fabrikkéringene i seg sjøl fra å vér årsagene te craving og lidelse, te å blé dél av løysningå som léde fram te det endeligga opphøret.

Så, sjøl om denna listå gjerna kan vírka omfattande og kompléks, é det spesielt 4 ting me bør legga ekstra godt merke te:

Det é snakk om fenoméner som me direkte oppléve i kroppen og sinnet – og, på sáme måde som lídelse og stress é någe som me erfáre i ein del av vår bevissthéd og som me ikkje direkte déle me andre – så é óg årságene te stresset någe som me aktivt údføre innfor di sáme persónligge erfáringsrammene

Flerne av stégå på listå inkludért intensjón (sankhára) komme forúd for kontakten me di 6 sansene. Detta é viktigt å merka seg fordi detta betyr at me då práíme oss gjønå måden me tenke og puste på – té å faktisk oppléva heilt únødvendigge lidelse fra sjøl behágeligge sanseopplévelser!

Listå innehålle mange feedback looper, kor bestemte faktórer é å finna igjen i flerne stég av sekvensen (som for eksempel é tilfelle når det komme te védana/følelser). Detta betyr at det innbyrdes forholdet mydlå di úlíge faktórene é ganske komplékst og innvikla, og derav navnet – den gjensidigt ávhengigge téblívelsen.

Heile sekvensen é ávhengigge av ein gronnleggande úvidenhed og úferdighéd (avijja) når det komme te implementéring av Di fíra édle sannhédene i våre respektíve lív. Detta betyr ikkje at dét å kjenna té di me navn kun vil vér testrékkeligt for konna å ble bánebrydane – men víse te úvidenhed i at di ikkje har blitt implementért sånn at alle erfáringane me gjør oss sés i lyset av lídelse, årsagen te lídelse, opphøret av lídelse, og veien som léde te det endeligga opphøret. Eksempler på detta é når me anskúe alle opplévelsene våre údifra et «meg-» eller «mitt-» perspektív, eller et «ikkje meg-» eller «ikkje mitt-» perspektív.

Hvis kunnskáb om Di fira édle sannhédene implementéres te et kaffår ett som helst steg på listå, endre det jitta stéget seg fra å vér årsagen te lídelse – te å blé del av veien te den potensiélle enden av stresset. For eksempel, hvis kunnskáb implementéres i formen av inn- og údpust (som forøvrigt komme inn onna fabrikkéringsstéget) – blér pussten umiddelbárt ein del av løysningen fram mód målet. På denna måden kan me tréna oss opp te å sleppa lída fra sjøl úbehágeligge input og belastninger som treffe oss gjønå sanseápparátet. Når innsikten treffe ett ponkt kor det medføre ein totále ávsmág øvenfor ett- eller flerne av stégå i denna årságskjéden, muliggjør det stégets endeligge nérbrydelse og derméd kompletta opphør. Effekten av detta føre déritte te ringvirkninger gjønå heila prosessen av linkna feedback kanáler, som såleys føre te at heile sekvensen krasje og stoppe opp. All hígen har såleis blitt jídd slepp på, og det finns dermed ikkje merr grobånn for stress i sinnet.

Detta é koss innsikt når det komme te Di fíra édle sannhédene (den fyste faktóren i den 8-delte veien) – gjønå den 8 delte veien (Den fjére édle sannhéden) léde fram te det endeligga opphøret av all lídelse.

Så, på sáme måde som lídelse og stress springe opp innánnte ifrá, kan denna problemátiske útefredshéden óg stoppas opp fra nettopp sáma hålle.

3 - Den tredje édle sannhéden: Nibbana

Stress og lídelse opphøre follstendigt når craving for sensuálitét, teblívelse og ikkje-teblívelse endeligt opphøre. Detta kan fyst skjé når enden på úvídenhéden nås og aller siste rest av lídenskáb og nåstalgí øvenfor di forskjelligge formanne for craving har blitt totált eliminért.

4 - Den fjére édle sannhéd: Den åttedélte veien

Veien te lídelsens opphør kalles ofte «middelveien» fordí an onngår di to ekstrémitétene av dekadens og fråtsing i sanseligt behág – og på ándra siå onngår únødigt sjølpåførte smerte som følge av strenge askéser og sjølpíning. Detta betyr ikkje at me søge ein balanse sånn cirka mitt i myddlå ein øvekommeligge mengde me smerte og ein balansérte mengde behág – men me béhandle det velbeháget som konsentrasjón og mentále absorpsjón (i samádhi/djána) médføre, samt forståelsen av den lídelsen som følge av å klamra seg te khandaproséssene – begge som nødvendigge verktøy for å nå forbi den betinga verdnen av død og lídelse, og ikkje som endeligge mål i seg sjøl.

Den åttedelte veien forårságe imiddlertid ikkje Nibbána – for hvis détta hadde våre téfelle konne heller ikkje Nibbána rektigt beskréves som någe follsténdigt úbetinga. Veien léde derimód te Nibbána – på same måde som veien te et fjell ikkje forårságe fjellet, men léde di som vil nå toppen fram på veien derté.

Den 8-délte veien é som navnet indikére sámensatt av 8 hóvedfaktórer. Fordi disse tesámen múligjør det beúndringsverdigga målet om foll frihéd og indre fréd, omtales veien ofte óg som den édle åttedelte veien. Alle di åtta faktórene omtáles som korrékte eller «rétte», men ein kan líga gjerna bruga alternatíve beskrívelser som «dyktigge» eller «optimále», i dén forstand at di tesámen múligjør oppnåelsen av follstendigge oppvågning. Som lídelse- og lídelsenes årsager, é disse faktorene óg någe me oppléve dirékte – sjøl om me trenge någe grónnleggande tréning i disiplínen før resultátene vil bjunna åbenbára seg for follt.

Di 8 gronnfaktórene é følgande:

Optimál forståelse, anskúelse og perspektív (Samma Ditthi): som vil seí å sé alle våre opplévelser i lys av De 4 édle sannhédene, og víare iaktá di fíra pliktene disse som nevnt innebére.
Optimál intensjón (Samma Sankappa): som é intensjónen om å prøva gjé slepp på alle tanker innen kategoríene sensuálitét, úvennlighéd og fiendlighéd, samt å gje ávkall på alle tanker & intensjóner om å vålda skade øvenfor andre eller på deg sjøl.
Optimál kommunikasjon/samtále (Samma Vátcha): å ávstå fra løgn eller feilaktigt framstilla sannhéden – samt, å avstå fra å prata splittáne i hensikten å bryda opp vennskáb eller forhindra dannelsen og údviklingen av denslags. Ein avstår óg fra å brúga únødigt skarpe eller krasse ord hvis målet bág detta ikkje é áent enn å såra den andres følelser – samt ávstår fra tomprát kor ein preike úden å há någe bestemt mål for samtálen.
Optimále handlinger (Samma Kammánto): kor ein ávstår fra å begå dráb, tyverí, og fra alle slags former for úlåvligge eller úétiske seksuéll ádferd.
Optimált arbeid/lévebrød (Samma Ádjiva): kor ein ávstår fra yrker og tidsfordív som é úærligge og skádeligge i sin natúr, og som har te hensikt å framma grådighéd, bégjær, fiendlighéd og/eller forvirring i verden.
Optimál innsats (Samma Vayama): som é generéringå av ønske og påfølgande innsats for å forhindra údyktigge sinnstéstander i å springa fram i sinnet; jé slepp på di údyktigge téstandene som alleréde har spronge fram; kultivéring av dyktigge og gunstigge sinnstéstander i plassen for disse; og å videreúdvikla di gunstigge téstandene te díras áller høgaste potensiál.

Ein ganske vanligge misforståelse é at Buddha identifisérte alle former for begjær som årságer te lídelse, men detta e et kraftigt skivebom. Rett innsats é motivért av begjéret fo å frambringa enden på alle former for klammring – någe som é gronnen te at nettopp denna formen for begjær é ein nødvendigge dél av veien fram mód enden på alt stress og ubehág.

Optimál årvågenhed og erindring (Samma sati), óg kjent som «mindfulness»:

Ein áen misforståelse som ofte fårekomme é at rett årvågenhéd innebére ein «ikkje-réaktive» bevissthéd om ka enn som oppstår og som fåregår i sinnet. Men – me rett årvågenhéd meines opprettholdelsen av årvågenhéden vår om någe...me andre ord: å sé nødvendighéden av å gjé slepp på alle údyktige kvalitéter og údvikla gunstigge sinnskvalitéter i plassen for disse. Ein må óg ver årvågen øvenfor ka som faktisk víse seg effektívt for den enkelte i forhold te å gje ávkall på innarbeia úgunstigge tendénser i vánemønstrene våre – samt øvenfor údviklingå av di gunstigge kvalitétene som ska konna érstatta di.

For at årvågenhéd ska konna etabléras, trengs der imidlertid et rammeverk som me kan benytta oss av – og te sámen finns der 4 gronntéma som me kan údvikla årvågenhéden vår øvenfor: Den fysste é kroppen, i seg sjøl. Den andre é følelser, i seg sjøl. Den tredje é sinnet, i seg sjøl, og den fjérde é sinns-téstander og sinnskvalitéter, i seg sjøl.

Det som hér meines med «i seg sjøl», é å observéra di hér og nå – úden någe hensyn te eller i konteksten te meiningane di har i den ytre verden. Som for eksempel: å forblé fokusérte på pusten i ség sjøl – úden å tenka på ting som ikkje hár någe me pusten å gjørr hér og nå, e éin måde å holda seg follt og heilt fokusérte på kroppen í seg sjøl. På sáme måde e dét å merka seg følelsánne som oppstår ittekvért som me fokusére på pusten – óg ein måde å fokuséra på følelsane i ség sjøl.

For å forblé etablérte innenfor disse referanserammene trenge årvågenhéden vår hjelp av tó sentrále kvalitéter: sensitivitét og entusiásme. Årvågenhéden vår gjør oss bevísste på ka me holde på me hér og nå i detta øyeblikket, men óg på ká di faktiske resultátene é som fulle detta. Årvågenhéden gjenkjenne di úlíge handingane som enten dyktigge eller údyktigge, og huske koss me best muligt kan respondéra effektívt i di úlíge tefellene. Entussiásme é det ganske sáma som rett innsats, me andre ord – den heilhjerta innsatsen om å gjør di aller dyktigaste valgå te ein kvér tíd, úd i fra di instruksjónene som årvågenhéden servére oss. Véletablért på denne måden forme årvågenhéden témaet for den åttende faktóren som é:
Optimál konsentrasjón (Samma Samádhi):

Korrekt konsentrasjón inneholde di fíra fyste nivåå av (form)jhána – di meditatíve absorpsjónstéstandene som Buddha sjøl praktisérte gjønå den nåttå han nådde heilt fram te sin folle oppvågning.

Fysste jhána involvére stórt velbehág og følelsen av oppfriskning – og springe úd fra dét å ha midlertídigt klárt å jé slepp på sensualitét og andre úgunstigge sinnskvalitéter – og, i plassen for disse fokusért tankane inn på ett béstemt objekt – som for eksempel på pusten. På sáme tíd evaluéres koss me best muligt kan justéra sinnet og objektet på ein måde korr di glír sámen som «hånn i hanske, eller som nyggelen i ein lås». Di resultéránde følelsánne av behág og forfriskning lás deritte sprés úd gjønå heile kroppen.

Andre jhána består av ennå sterkare følelser av velbehág og oppfriskning, og oppstår når sinnet ikkje lenger trenge fokuséra inn på det valgta objektet eller kontinuérligt evaluéra det, men kan gå inn i ein følelse av foll eínhéd me meditasjónsobjektet. Disse behágeligge følelsáne lás på sáme måde sprés úd og fylla heile kroppen.

Tredje jhána é et ennå ytterliggare raffinért fysiskt velbehág, samt den svért behágeligge lígevektå som oppstår når sinnet ikkje lenger trenge næra seg på di oppfriskanne kvalitétáne som oppstår i di to fåregåande. Denna ennå merr subtíle tástanden sprés óg úd sånn at an fylle heile kroppen.

Fjerde jhána é følelsen av ei lígevekt og fínrensa årvågenhéd som oppstår når me har jídd slepp på det velbeháge og restérande subtíla stresset som sjøl detta raffinérte velbéháge fra jhanaene innebére. Inn- og údpusten falle då heilt te ro og vil opphøra i ein bemerkelsesverdigge periode – og detta gjør at ein fylles me ein úsedvanligge lyse og kláre bevissthéd.

Som nevnt tídliggare é det rett perspektiv og rett forståelse som gjør jobben me å få cravingáne te å follstendigt opphørra gjønå údviklingå av ávsmág øvenfor di prosessfaktórene som léde opp te cravingå i fysste omgang. For å údføra detta arbeidet trengs imidlertíd at rett perspektív forstérkes av di 7 andre faktórene – spesielt rett konsentrasjón. I Buddhas lignelse bidrár velbeháget fra Samádhi med den nødvendige næringå som trengs for at alle di andre faktórene ska konna údføra sitt arbeid testrekkeligt.

Alle åtta faktórene av Den 8-delte veien kan dermed sés i 3 hovedkategoríer: di to fyste (optimált perspektív og optimál intensjón) onna innsiktskategoríen; di neste trí (optimált snakk, optimál handling og optimált arbeid) onna morál; og di siste (optimál innsats, optimál årvågenhéd og optimál konsentrasjón) onna konsentrasjónskategoríen. Av nettopp denna gronnen blér heile Den Åttedelte Veien omtált som Den trífoldigge tréningen, ittesom veien innebére en nødvendigge og allsídige tréning i både opphøyde morál, opphøyd sinn (konsentrasjón), og i opphøyd ínnsikt og vísdom.